دیفای؛ راهکار بلاک‌چینی برای برهم‌زدن امور مالی سنتی

در این متن به امکان‌های دیفای برای تحول امور مالی سنتی می‌پردازیم. در یک دهۀ گذشته، امور مالی تغییرات بنیادینی کرده است و پیشگام این تغییرات شرکت‌های نوورودی مثل ریولوت [1] هستند که ارائه‌دهندۀ خدمات تبادل ارز خارجی با پرداخت لحظه‌ای و بدون کارمزد است یا شرکت‌هایی مثل رابین‌هود [2] که بستر تجارت خرد است.

راز موفقیتشان چیست؟ ارائۀ نرم‌افزارهای کاربرپسند با پشتیبانی هوش مصنوعی، الگوهای نوین کسب‌وکار و خدمات مالی ارزان‌تر، دردسترس‌تر و حتی جالب‌تر. انتظار می‌رود ارزش بازار اکوسیستم جهانی فینتک در سال 2026 به بالای 324 تریلیون دلار برسد.

گرچه فینتک‌هایی مثل ریولوت و رابین‌هود برهم‌زنندۀ صنعت امور مالی هستند اما به واسطه‌های مالی و بازمانده‌های زیرساختی بانکداری وابسته‌اند. تصور کنید در سوپرمارکت یا رستوران قصد پرداخت هزینۀ خریدها یا پول قهوه‌تان را با کارت اعتباری دارید. نهادهای مالی متعددی میان شما و هدفتان قرار دارند. این نهادها تراکنش‌ها را کنترل می‌کنند. استدلال طرفداران این است که واسطه‌ها تراکنش را امن‌‌تر می‌کنند و به بازارهای مالی ثبات می‌دهند. استدلال نوآوران این است که این واسطه‌ها هزینه‌بر و ناکارامد هستند و امکان دارد دچار سوءمدیریت شوند. در ادامه به پیشرفت‌های اخیر در نوآوری فناوری بلاک‌چین می‌پردازیم. امور مالی غیرمتمرکز [3] (دیفای) یکی از زیرمجموعه‌های فضای روبه‌رشد کریپتو است و سعی در حذف همۀ اشکال قدرت یا کنترل متمرکز در تمام خدمات مالی دارد.

امور مالی غیرمتمرکز (دیفای) چیست؟

دیفای اکوسیستم خدمات و محصولات بلاک‌چین‌محوری است که واسطه‌ها را از امور مالی حذف می‌کند و این کار را با جایگزین کردن دفاتر کل عمومی و راهکارهای کدمحور، «قراردادهای هوشمند» [4]، به‌جای واسطه‌های شخص-ثالث انجام می‌دهد. دیفای به همه فرصت وام دادن، وام گرفتن، ارسال یا تبادل دارایی‌های بلاک‌چین‌‌پایه را می‌دهد. همچنین دیفای از کیف‌پول‌های قابل بارگیری و بی‌نیاز از بانک یا کارگزار استفاده می‌کند.

هدف از ساخت نظام پرداخت همتابه‌همتای بیتکوین، ساخت نظام مالی غیرمتمرکز بود. بااین‌حال گرچه بیتکوین انقلابی در نوع خود محسوب می‌شود گسترۀ کاربردش محدود است و فقط «پرداخت‌ها» را غیرمتمرکز می‌کند و نقش مخزن ارزش را دارد. اما اتریوم اساساً متفاوت است. این بلاک‌چین چندمنظوره باعث ظهور بیش‌از 1000 شرکت و تعداد بیشتری پروژه شده است. همچنین در شمار روزافزونی از خدمات مالی مثل وام‌دادن، وام گرفتن، بیمه، خدمات تبادل و تجارت مثل تسویه ورود کرده است. در سال 2021 حجم کل ثروت دیفای از 100 میلیارد گذشت و رشد چشمگیری در ارزش داشت. همچنین بسیاری از «توکن‌های تراشه‌آبی» دیفای از بیتکوین پیشی گرفته‌اند. این دلایل برای بررسی دقیق‌تر جریان‌های سازندۀ دیفای کافی هستند.

وام غیرمتمرکز

وام غیرمتمرکز از ارکان اساسی دیفای است. در سال 2021 این بازار رشد غیرقابل‌توقفی را در TVL (کل ارزش قفل‌شده) [5] تجربه کرد و از 71 میلیارد دلار به 46.8 میلیارد رسید که به‌معنای رشدی 559.2 درصدی است. بسترهای وام‌دهی و وام‌گیری به کاربران اجازه می‌دهند دارایی‌شان را در قراردادهای هوشمند ذخیره و قفل کنند. کاربران دیگر هم می‌توانند با پرداخت سودی مشخص آن را قرض بگیرند. برخلاف بسترهای متمرکز کریپتو و امور مالی سنتی، پروتوکل‌های دیفای از کاربران اطلاعات شخصی‌شان را نمی‌خواهند. این پروتوکل‌ها اجازه می‌دهند کاربران دارایی‌شان را کاملاً «در اختیار خود» داشته باشند (که اصطلاحاً کیف پول غیرحضانتی هم نامیده می‌شود). امنیت وام‌دهی همتابه‌همتا از طریق بیش-وثیقه‌سازی وام‌ها تأمین می‌شود که برای جلوگیری از قصور در پرداخت بدهی و نوسان بیش‌ازحد رمزارزهای وثیقه انجام می‌شود.

در نگاه اول ممکن است تبدیل دارایی‌هایی که قرض می‌گیرید به وثیقه چندان عقلانی نباشد. اما بسترهای دیفای معمولاً برای معامله و سفته‌بازی استفاده می‌شوند. مثلاً ممکن است سرمایه‌گذار یک دای [6] (یک استیبل کوین که برپایۀ دلار آمریکا است) قرض بگیرد و اتریوم را به‌عنوان وثیقه قفل کند با این انتظار که اتریوم به‌مرور بر ارزشش افزوده می‌شود و او می‌تواند با دایِ قرضی سود کند، قرضش را با سود به‌دست‌آورده تسویه کند و هیچ بخشی از دارایی‌اش را از دست ندهد.

محرک‌های وام‌دهندگان برای دادن وام، سودی است که از دارایی‌هایی قرار داده در بسترها دریافت می‌کنند و این سود از سود وام‌های سنتی بیشتر است. غیاب نظارت مرکزی که برای عملکرد و توان وام‌دهی بسترها نقدینگی فراهم می‌کند باعث تمایز امور مالی سنتی و پروتوکل‌های غیرمتمرکز می‌شوند. پروتوکل‌های غیرمتمرکز سرمایه‌گذاران کریپتو را قانع می‌کنند که با دارایی خودشان نقدینگی ایجاد کنند. نرخ سود بسته به هر بستر و توکن‌های قفل‌شده تفاوت چشمگیری دارد و به‌طور میانگین از 2 الی 7 درصد برای توکن‌های شناخته‌شده بر بسترهایی مثل کامپوند [7] و Aave تا 70 درصد سالانه یا بیشتر می‌رسد.

مخاطرات سپرده‌گذاری در دیفای

علی‌رغم نرخ منفی سود در امور مالی سنتی، شرایط سپرده‌گذاری دیفای بسیار بهتر است اما ریسک بیشتری هم دارد. در سال 2021 بیش‌از 2.3 میلیارد رمزارز سرقت شد. این رقم در سال 2020، 77 میلیون بود. چنین امری ناشی از نواقص برخی پروتوکل‌های دیفای و آسیب‌پذیری قرادادهای هوشمند در برابر هک بود. 60 درصد این میزان، سرمایۀ از دست رفته در بسترهای وام بود. بااین‌حال رصدکنندگان معتقدند که این مشکلات اساسی نیستند و در آینده انعطاف این بسترها بیشتر می‌شود. این صنعت هنوز نوپاست. آن‌هایی که در صف اول هستند هنوز در کدنویسی و حل مشکلات و آسیب‌پذیری امنیتی نیاز به کسب تجربه دارند. البته با افزایش استفاده از خدمات و دانش کاربر در این صنعت، این مشکلات برطرف می‌شوند. در ماه‌های اخیر اکوسیستم دیفای گسترده شده است و شمار پروتوکل‌های امنیتی (مثل HAPI) که مدافع استفادۀ گسترده از سازوکارهای امنیت سایبری در بلاک‌چین هستند افزایش یافته است.

تبادل غیرمتمرکز

تبادل‌های غیرمتمرکز، بازارگاه‌های همتابه‌همتایی هستند که در آن‌ها معامله‌گرها مستقیماً میان خودشان تراکنش‌ها را انجام می‌دهند. در این تبادل‌ها دیگر نیازی به سپردن امور به واسطه‌ای نیست که تابع قوانینی متمرکز باشد. پایه سازوکار معامله «استخرهای نقدینگی» [8] هستند که در آن مشابه پروتوکل‌های وام‌دهی، سرمایه‌گذاران کریپتوهایشان را درقبال مشوق‌های سودآور محول می‌کنند. کاربران تصور می‌کنند این معامله مستقیماً میان دو دارایی انجام می‌شود اما درواقع بازارساز خودکار [9] استخرهای دارایی‌های مختلف را نگه می‌دارد و قیمت‌گذاری و توزیع این دارایی‌ها را به‌شیوه‌ای خودکار براساس عرضه و تقاضا کنترل می‌کند.

همراستا با افزایش دارایی‌ها در استخر، نقدینگی هم زیاد می‌شود و معامله با تبادل غیرمتمرکز را آسان‌تر می‌کند. بازارسازان خودکار پروتوکل‌هایی هستند که قرارداد هوشمند را با سازوکار معاملۀ خودکار برپایۀ فرمول‌های ریاضیاتی انجام می‌دهند و سیستم‌های تنظیم سفارش را جایگزین دفتر سفارش می‌کنند. به‌لطف پروتوکل‌های AMM دیگر نیازی به یک معامله‌گر دیگر برای تنظیم تراکنشتان نیست. درواقع طرف معاملۀ شما یک قرارداد هوشمند است و همین تراکنشتان را نه همتابه‌همتا به‌صورت معمول بلکه با استخر نقدینگی همتابه‌قرارداد می‌کند و قیمت درخواستی یا پیشنهاد با معادلات ریاضیاتی تعیین می‌شود.

یونی‌سوآپ [10] یکی از اولین تبادل‌ها در بخش دیفای بود و حالا صاحب بخش اعظم حجم کلی تبادل غیرمتمرکز است. رقم این میزان در مه 2021 به 162.8 میلیارد دلار و اوج خودش رسید و بعدتر در سپتامبر 2021 حتی رقمش از حجم معاملات بیست‌وچهارساعتۀ کوین‌بیس بیشتر شد که یک بستر تبادل کریپتوی متمرکز است. بازیگران جدید هم وارد بازار شده‌اند مثل کرو که بر استیبل‌کوین‌ها متمرکز است و بازدهی ثابت با ریسک پایین ارائه می‌دهد و به همین دلیل در سال 2021 بزرگ‌ترین بستر تبادل غیرمتمرکز را از نظر ارزش به دست آورد و حجم سرمایۀ قفل شده‌اش به 16.8 میلیارد دلار رسید.

مدیریت غیرمتمرکز دارایی (DAM یا Defi AM)

مدیریت غیرمتمرکز دارایی امکان واگذاری تصمیمات سرمایه‌گذاری را برای محصولات و زیرساخت‌های نظام‌مند توکن فراهم می‌کند. این شیوۀ مدیریت، کلیدی‌ترین مزایای دیفای و وب‌3 مثل شفافیت، بی‌واسطگی و سازگاری را گرد هم می‌آورد. اکوسیستم‌های مدیریت غیرمتمرکز دارایی از طریق پروتکل‌ها، نرم‌افزارهای غیرمتمرکز (dApps)، سازمان‌های غیرمتمرکز مستقل (DAOs) یا مدیران مالی اداره می‌شوند. محصولات نظام‌مند توکن (مثل شاخص‌ها در برخی توکن‌ها) براساس قوانینی مشخص تنظیم می‌شوند و با امکان ترازیابی مدام به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند که به دارایی‌هایی با بهترین عملکرد در برآورد و کاهش ریسک‌های احتمالی دسترسی داشته باشند. شاخص‌های غیرمتمرکز توکن در فضای سرمایه‌گذاری تازه هستند. یکی از نمونه‌های شاخص موزون سرمایه، توکن شاخص دیفای پالس (DPI) است که رفتار دارایی‌های مالی غیرمتمرکز را در بازار زیر نظر می‌گیرد.

در نسبت با وجوه سرمایه‌گذاری سنتی با هزینه‌های آستانه‌ای بالا، از راه‌های دیگر برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد کریپتو، سازمان‌های غیرمتمرکز مستقل سرمایه‌گذاری خطرپذیر هستند که درگاه‌های ساده‌تری برای سرمایه‌گذاری در این اکوسیستم‌های تازه فراهم می‌کنند. سازمان‌های غیرمتمرکز مستقل سرمایه‌محور اجتماع علاقه‌مندان کریپتو هستند که که سرمایۀ شخصی یا بخشی از بودجۀ سازمان را در استارت‌آپ‌های جوان سرمایه‌گذاری می‌کنند. مثلاً GCR [11] «اجتماع غیرمتمرکز دانش‌جویان و سرمایه‌گذاران وب‌3» است و به‌طور فزاینده در بیش‌از 30 قرارداد سرمایه‌گذاری کرده است و بیش از 31 میلیون دلار را وارد نرم‌افزارهای بلاک‌چین، کریپتو، اکتشاف فضایی و زیست‌فناوری کرده است.

مدیریت غیرمتمرکز دارایی دسترسی به سرمایه‌های کریپتو و محصولات توکن مالی را برای همگان فراهم می‌کند و سطح مهارت سرمایه‌گذاری‌شان را درنظر نمی‌گیرد. این موضوع می‌تواند در فضای مدیریت دارایی انقلابی برپا کند. با این راهکار صرفه‌جویی چشمگیری در زمان می‌شود خصوصاً برای سرمایه‌گذارانی که دانش محدودی از فضای دیفای دارند و مجبورند مدتی طولانی برای بهترین تصمیم سرمایه‌گذاری تحقیق کنند اما درعین‌حال تراکنش‌های پیچیده‌تری انجام می‌دهند که در حوزه‌ای چنین ناپایدار، عملاً به این معناست که «وقت طلاست». لازم به ذکر است که جنبه‌های قانونی این نرم‌افزارها، و کلاً دیفای، در طول زمان کامل‌تر می‌شوند. بنابراین ضروری است که به‌دقت زیرنظر گرفته شوند.

بیمۀ غیرمتمرکز

هدف بیمۀ غیرمتمرکز فراهم کردن شفافیت و اعتبار بیشتر در نسبت با راهکارهای سنتی بیمه است. این نظام‌ها زمانی که شرایط ازپیش تعیین‌شدۀ موجود در قرارداد فراهم شوند (ثابت شود که رویداد رخ داده است) خودبه‌خود فعال می‌شوند بدون اینکه نیاز به ارتباط میان طرفین باشد یا اینکه خطای انسانی، کلاهبرداری یا نیات سوء در شرکت بیمه وجود داشته باشد. راهکارهای بلاک‌چین کمک می‌کنند که تراکنش‌ها در عرض چند دقیقه تأیید شوند و همین اساساً هزینۀ این خدمات و موانع موجود برای ورود شرکا را کاهش می‌دهد. یکی دیگر از مزایای بالقوه، انتقال انواع اسناد دیجیتال برای پذیره‌نویسی است که نتیجتاً باعث تغییر در تعیین قیمت و گسترش محصولات بیمه خواهد شد.

بیمۀ غیرمتمرکز امکان گسترش دامنۀ محصولات بیمۀ عرضه‌شده روی زنجیره را ایجاد می‌کند – از تأخیرهای پرواز و حوادث طبیعی مثل طوفان تا بیمۀ آسیب کشاورزی. مثلاً اتریسک [12] بیمه‌ای بلاک‌چین‌محور برای این شرایط فراهم می‌کند. نرم‌افزار غیرمتمرکز اتریسک به‌صورت مستقل بر تمام فرایند کسب‌وکار نظارت می‌کند، از نرم‌افزارهای بیمه‌نامه تا پذیره‌نویسی و تأیید. همچنین شامل نظارت خودکار بر تأخیرهای پرواز و تسویۀ سریع در مقصد می‌شود.

آیندۀ دیفای

باتوجه به آگاهی روبه‌رشد از چالش‌های امنیتی دیفای، می‌توانیم در سال پیش رو انتظار افزایش محصولات بیمه و گسترش پایگاه مشتریان پروتوکل‌های اصلی بیمه را داشته باشیم. منظورمان چیست؟

امور مالی غیرمتمرکز در طول 2 سال گذشته رشدی تصاعدی داشت و در مواردی مثل شمار راهکارهای نوآورانه و سرمایۀ ورودی افزایش داشت که مسائلی را در بخش سنتی ایجاد کرد. آیندۀ دیفای آهسته آهسته روشن می‌شود، نهادهای سرمایه‌گذار آرام‌آرام وارد فضا می‌شوند تا در اصلاحات کارامد و فرصت‌های سودآور دیفای سرمایه‌گذاری کنند. هرچه دیفای شتاب بیشتری می‌گیرد، بحث بر سر پیامدهای قانونی آن شدت می‌گیرد و همین موضوع دربارۀ نقش دیفای در متاورس و ادغام امور مالی سنتی در اکوسیستم‌های تازه صادق است. هنوز برای ارائۀ نظر دربارۀ اینکه کدام مورد کاربری به استفادۀ انبوه می‌رسد و دیفای چطور در آینده رشد خواهد کرد زود است اما می‌شود گفت که زیرساخت‌های دیفای همچنان گسترش می‌یابند و بیش از پیش مناطق بیشتری از جهان مالی سنتی را به چالش می‌کشند. تمام موارد بالا دارایی‌های دیفای را در گسترش پرتفوی سرمایه‌گذاری نوآورانه (کریپتو) محوری می‌کنند.

پانویس:

[1] Revolut

[2] Robinhood

[3] Decentralised Finance

[4] smart contracts

[5] Total Value Locked

[6] DAI

[7] Compound

[8] liquidity pools

[9] AMM (Automated Market Makers)

[10] Uniswap

[11] Global Coin Research

[12] Etherisc

منبع: دیجیتال ویوز

ترجمه و ویرایش اختصاصی برای وبلاگ تکنوتجارت